Rede aan de studenten n.a.v. de Belgische Opstand

Geënthousiasmeerd door Darwin en de Duitse embryologie trokken aan het eind van de negentiende eeuw Nederlandse ontwikkelingsbiologen vanuit hun nieuwe laboratoria naar buiten. Hun leidsman was Pieter Harting: dankzij hem bekeken en vergeleken studenten onder de microscoop nauwkeurig de ontwikkelingsstadia van verschillende plant- en diersoorten. Konden zij sporen van het evolutionaire verleden vinden in de wijze waarop flora en fauna zich nu ontwikkelden? Vanaf 1872 reisden Nederlandse studenten naar het prestigieuze internationale zoölogische station in Napels, pal aan de kust, om daar de nieuwste technieken te leren. Dit kon dankzij een door de overheid ingesteld nationaal stipendium, een primeur. De zoölogen die daarvan terugkwamen, overtuigden de Nederlandse staat vervolgens om een eigen zoölogisch station te steunen. In Den Helder kwam zo’n station tot stand dat visserijproblemen in de Rijn en de Noordzee te lijf ging. Plantenembryologen zetten in diezelfde periode in Buitenzorg (nu Bogor) in Nederlands-Indië een groot botanisch-agronomisch instituut op, inclusief internationaal bezoekersstation, met grote gevolgen voor de koloniale economie. Mannen van de microscoop is de biografie van vier biologen (Pieter Harting, Ambrosius Hubrecht, Paulus Hoek en Melchior Treub) en hun lobby voor nationale en koloniale laboratoriumwetenschap. Zonder hen hadden het Nederlandse én het Indonesische wetenschapslandschap er vandaag de dag heel anders uitgezien.

F.C. Donders (1818-1889) was op vele fronten succesvol: als wetenschapper, als onderwijsvernieuwer, als oogheelkundige en als directeur van het Ooglijdersgasthuis. Wat is de verklaring voor zijn succes en welke lessen kunnen we nu nog van hem leren?

Deze scriptie zal betogen dat niet nationalisme, maar studentencultuur de drijvende kracht was achter de aanmeldingen van de Utrechtse studenten die zich aangemeld hadden voor het leger van koning Willem I. Tijdens de Belgische opstand en de Tiendaagse Veldtocht hadden 268 studenten gehoor gegeven aan de oproep van de koning. Op basis van egodocumenten, memoires en ander bronmateriaal overgeleverd door de studenten zelf zal vastgesteld worden in het eerste hoofdstuk dat nationalisme niet voor alle studenten de hoofdreden was om zich aan te melden. Daarnaast zal er aandacht besteed worden aan een voorliefde voor het huis van Oranje-Nassau. In het tweede hoofdstuk zal de studentencultuur zoals die was rond 1830 onderzocht worden en aangetoond worden dat dit een belangrijke rol speelde bij de aanmeldingen van de Utrechtse studenten. Daarnaast waren er enkele andere voorwaarden die ervoor zorgden dat de studenten onder druk kwamen te staan om zich aan te melden. Op het einde zal in de conclusie de bevindingen vergeleken worden. De implicaties van het gebrekkige nationalisme van de studenten voor de geschiedschrijving worden ook behandeld.

Was het nationalisme dat de Utrechtse studenten dreef eind 1830, begin 1831 om een vrijwillige compagnie op te richten en deel te nemen aan de strijd tegen de Belgen die de onafhankelijkheid hadden uitgeroepen? Of was er sprake van een zogenaamde peer pressure, een groepsdruk, die voortkwam uit de onderlinge studentencultuur?