The history of scientific research undertaken by Europeans in regions where they were the colonizing powers has been a popular and well researched topic for two decades now. A growing number of studies, with some preponderance of botany and medicine, have appeared on colonial and protocolonial science in the Americas and in Asia, and it seems likely that this is more than just a fad. However, scientific research by Europeans on and in the Indonesian archipelago does not figure prominently in this literature. Very few scholars working on Indonesia – with Lewis Pyenson (1989, 1998) as the main exception – have specialized in this potentially rewarding field. In order to give an impression of topics that could profitably be addressed, this article presents an overview, in very broad outline, of European – and particularly Dutch – scientific research on Indonesia during the last four centuries, with emphasis on the periods of the Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC, Dutch East India Company) and the Dutch colonial state.

Beelden van de maskeradeoptocht van Utrechtse studenten ter gelegenheid van de lustrumfeesten.

Natuurhistorich gezelschap in 1853 opgericht door Prof. P. Harting, hoogleraar in de zoölogie te Utrecht.

The early history of Utrecht University (founded 1636) reflects an emerging public sphere (Habermas’s ‘bürgerliche öffentlichkeit’) of a major town in the Netherlands. This public sphere was a contested field among the different groups establishing and administering the university: university professors, town magistrates and representatives of the newly established Reformed Church and the former dominant Catholic Church. The factionalised magistrates developed a public sphere, while also trying to limit the passionate but destabilising debate concerning the new philosophy of Descartes. They supported the Calvinistic anti-Descartes movement while permitting, and even advocating, the establishment of the new philosophy at the university. They ambivalently protected the academy from the consistory’s control while simultaneously trying to safeguard their own (financial) position. It is concluded that the Habermasian framework has to be fleshed out in local histories, such as this case study of Utrecht University, to demonstrate the ‘messy’ complexities in reality.

Bij campus novel denkt men in eerste instantie aan romans die zijn gesitueerd aan een Engelse of Amerikaanse universiteit. Toch zijn ook in de Nederlandse literatuur de universiteit, de wetenschap en het studentenleven niet vergeten. Interessante vraag is: leveren deze romans inzichten op voor de bestudering van de universiteit en de wetenschap? Klikspaans Studenten-Typen en Vestdijks Anton Wachter-cyclus zijn al dikwijls als bron voor de universiteitsgeschiedenis gebruikt, maar hoe zit dat met meer recente romans als die van Hermans en Voskuil? In deze bundel buigt Willem Otterspeer zich over Onder professoren, Maarten J. Aalders over Wat eeuwig zeker is van Bernard van Bergen, Dirk van Miert over de kluchtige voorgeschiedenis van het genre, Koen van de Leur over de verhalen in studentenalmanakken, Rogier van der Wal over romans van Maarten ’t Hart en Hubert Lampo, Peter Jan Knegtmans over Het Bureau en Leen Dorsman over verschillende aspecten van het genre.

Er is iets bijzonders aan de hand met de sterrenkunde in Nederland. Ondanks zijn bewolkte klimaat en dichte bebouwing is Nederland op astronomisch gebied al een eeuw lang een grootmacht, met kopstukken als Kapteyn, Minnaert en Oort. Hoe komt dat? Wie waren die mensen? En waarom werd juist de Nederlandse sterrenkunde zo succesvol? In De ontdekkers van de hemel analyseert David Baneke de ontwikkeling van de sterrenkunde in Nederland vanaf de negentiende eeuw tot nu. Hij beschrijft wat er in verschillende periodes van wetenschap werd verwacht, wat de dromen en ambities waren, en welke rol de overheid speelde. Het verhaal van de sterrenkunde is verweven met de politieke, economische en culturele geschiedenis. Wereldoorlogen, wederopbouw en de Koude Oorlog speelden een rol, net als het idealisme van de jaren zeventig, het marktdenken van de jaren tachtig, en de internationale opstelling van Nederland als ambitieus maar klein land. Uiteindelijk probeert De ontdekkers van de hemel een antwoord te geven op de vraag waarom we überhaupt aan sterrenkunde doen, de mooiste wetenschap maar ook één met ogenschijnlijk weinig praktische toepassingen.