Het hoger onderwijs in Nederland maakte tussen 1815 en 1940 grote veranderingen door. De universitaire opleiding, die in vroeger tijd bijna uitsluitend aan hogere standen voorbehouden was geweest, werd opener. De studenten waren afkomstig uit bredere lagen van de bevolking en ook vrouwen gingen studeren. Het hoger onderwijs breidde zo geweldig uit: de 559 studenten uit het jaar 1816/17 waren er in 1939/40 8473 (waaronder 1925 vrouwen) geworden. Om ze te herbergen waren in de tussentijd nieuwe universiteiten en hogescholen opgericht. In het wetenschappelijk onderzoek kwam grotere nadruk te liggen op vakinhoudelijke aspecten. In alle disciplines vond een herijking plaats van de wetenschappelijke praktijk. Er werden (historisch-)kritische en proefondervindelijke onderzoeksmethodes geïntroduceerd en het onderzoek werd mede hierdoor steeds specialistischer. Er kwamen dus ook nieuwe vakken en hoogleraren in die vakken. Al deze ontwikkelingen samen duidt men vaak aan als de 'modernisering' van het onderwijs. Men beschouwt ze dan als onderdeel van een veel breder proces van modernisering van de gehele samenleving. Jensma en De Vries beschrijven de hierboven geschetste veranderingen vanuit een kritische houding jegens dit vaak al te gemakkelijk aangehangen moderniseringsdenken. De veranderingen worden in dit boek uitgebreid gedocumenteerd. De hier vaak voor het eerst gepubliceerde en van diepgaande bronnenkritiek voorziene data betreffen studentenaantallen, alle hoogleraren uit de genoemde periode, alle curatoren, de afgelegde examens et cetera.