When Anton Pannekoek left Dutch astronomy in 1905, he left a stagnating, uninspiring research community. When he returned a decade later, things started to change in the Dutch astronomical community. By the mid-1920s, De Sitter, Hertzsprung, Oort, Minnaert, and Pannekoek had built a flourishing discipline. Through their work and students, they shaped Dutch astronomy for the rest of the twentieth century. This paper focuses on Pannekoek’s return to astronomy and his role in Dutch astronomy in the Interwar period. First, I will provide a detailed reconstruction of his failed appointment at Leiden Observatory in 1918-1919. After that, I will analyse how he could play an influential role, even though he had little staff, students, or facilities at the University of Amsterdam.

A deserted tower at the Uithof Campus of Utrecht University used to be an astronomical observatory, purpose-built for Marcel Minnaert’s famous undergraduate course in practical astronomy. The tower, which was opened in 1964, has hardly been used, however. This was in part because of unforeseen campus development, but also because of shifting teaching priorities. This paper reconstructs the history of Minnaert’s ‘Sterrentoren’, which illustrates how failed observatories can shed as much light on the history of astronomy as successful ones.

Er is iets bijzonders aan de hand met de sterrenkunde in Nederland. Ondanks zijn bewolkte klimaat en dichte bebouwing is Nederland op astronomisch gebied al een eeuw lang een grootmacht, met kopstukken als Kapteyn, Minnaert en Oort. Hoe komt dat? Wie waren die mensen? En waarom werd juist de Nederlandse sterrenkunde zo succesvol? In De ontdekkers van de hemel analyseert David Baneke de ontwikkeling van de sterrenkunde in Nederland vanaf de negentiende eeuw tot nu. Hij beschrijft wat er in verschillende periodes van wetenschap werd verwacht, wat de dromen en ambities waren, en welke rol de overheid speelde. Het verhaal van de sterrenkunde is verweven met de politieke, economische en culturele geschiedenis. Wereldoorlogen, wederopbouw en de Koude Oorlog speelden een rol, net als het idealisme van de jaren zeventig, het marktdenken van de jaren tachtig, en de internationale opstelling van Nederland als ambitieus maar klein land. Uiteindelijk probeert De ontdekkers van de hemel een antwoord te geven op de vraag waarom we überhaupt aan sterrenkunde doen, de mooiste wetenschap maar ook één met ogenschijnlijk weinig praktische toepassingen.

In the early 1970s Dutch universities were reformed, while scientific research was faced with new social and political demands. A decade later science and university policy changed again, with increasing roles for market pressure and competition. These developments might seem opposed, but in this paper David Baneke will argue that in fact there was great continuity, both concerning the backgrounds of the policy and the practical consequences. Their goal was to cope with the rapid increase in scale and the costs of science, to open up closed elitist networks, and to counter inefficiency and arbitrary spending. The pressure to reform came both from policy makers and from within the universities themselves. In all cases the changes resulted in professional management structures and an increase in bureaucracy. In this paper, Baneke will analyse these developments from the perspective of the internationally prominent Dutch astronomical community, which experienced a serious crisis in 1970 in which every part of the disciplinary infrastructure was reconsidered.

De spectaculaire ontwikkeling van wetenschap en techniek leidde aan het begin van de twintigste eeuw tot veel onbehagen. Ging het niet allemaal te snel? Kon de samenleving al die nieuwigheden wel verwerken? Kwamen andere cultuurwaarden niet in de knel naast de kille, afstandelijke wetenschap? Of bood de wetenschap juist de oplossing voor alle maatschappelijke problemen? Deze vragen zijn nog steeds actueel, maar honderd jaar geleden stonden ze centraal in het intellectuele debat. Ook Nederlandse natuurwetenschappers worstelden met deze vragen. Ze zochten naar een nieuw evenwicht, zowel in hun onderzoek als in het onderwijs. Die zoektocht leidde tot een nieuwe visie op de maatschappelijke rol van deskundigen en intellectuelen. David Baneke volgt de discussies hierover van de eeuwwisseling tot in het Interbellum, aan de hand van bekende en minder bekende wetenschappers en ingenieurs. Rode draad is de voortdurende zoektocht naar een alomvattende 'synthese'.

O.a. H.R. Kruyt, A.A. Nijland, F.A.F.C. Went, L.S. Ornstein